Χρόνος: 07:45, απόσταση: 129 χλμ., συνολική ανάβαση: 652μ., ελάχιστο υψόμ.: 954μ., μέγιστο υψόμ.: 1218μ.
Για να κερδίσω την πρωινή δροσιά, ξεκινώ νωρίς. Το ίδιο τοπίο συνεχίζεται ανελέητο.
- Τέκνα της ερήμου. Στα πλιθοχώρια της ερήμου. Κι όμως, ακόμη κι εδώ υπάρχει ζωή.
- 'Αντρές;΄, λέει ερωτηματικά κάνοντας την κίνηση του χεριού που γράφει. Θέλει να μου γράψει τη διεύθυνση για να ταχυδρομίσω τη φωτογραφία.
- Τα παιδιά της ερήμου. Δεν χρειάζεται να τα ψάξεις, θα σε βρουν αυτά ξεφυτρώνοντας από το πουθενά, συχνά φωνάζοντας 'μάνι μάνι'. Όχι δεν βιάζονται, απλώς ζητιανεύουν.
- Παιδικά χέρια (ο μικρός αχθοφόρος)
Το ίδιο τοπίο συνεχίζεται ανελέητο. Ερημιά. Σε ένα χωριουδάκι με πλιθόσπιτα, βλέπω δύο νέους με ένα παλιό μηχανάκι και τους σταματώ, για να ρωτήσω από πού θα πάω για το Obruk Han. Οι άνθρωποι που έχω απέναντί μου είναι από τους ελάχιστους ανθρώπους που συνάντησα σε αυτό το ταξίδι με ανατολικά (μογγολικά) χαρακτηριστικά.
Πιάνω έναν παράδρομο και κατευθύνομαι προς το Obruk (όπως το ελπίζω). Δεν υπάρχει καμία πινακίδα που να πληροφορεί για αυτό. Πράγματι, θα διαπιστώσω σε λίγο ότι αυτός ήταν ο σωστός δρόμος. Σε τέσσερα χιλιόμετρα, αντικρύζω το παλιό καραβάν-σαράι στην είσοδο ενός μικρού οικισμού. Μόλις δεις από απόσταση το κτίριο, απορείς τι στο καλό θέλει αυτό το ψηλό κτίσμα με τους πύργους στον απέραντο κάμπο.
Το Obruk Han είναι ένα καραβάν-σαράι καταμεσής στην έρημο, 74 χιλιόμετρα πριν το Ικόνιο. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες, χτίστηκε τον 13ο αιώνα και ήταν τότε το μόνο χάνι για τα καραβάνια του Δρόμου του Μεταξιού στη διαδρομή Κόνυα-Ακσαράι, με μεγάλο εσωτερικό χώρο για να σταυλίζονται οι καμήλες και προστατευμένο με οχύρωση. Τα καραβάν-σαράγια της Καππαδοκίας θεωρούνται ως μια πρώιμη μορφή "κρατικής παρέμβασης" υπέρ του εμπορίου, σε μια εποχή όπου η ληστεία βεβαίως ανθούσε, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η μεταφορά των αγαθών. Από την περίοδο των Σελτζούκων, τα καραβάν-σαράγια προκάλεσαν μεγάλη αύξηση στο τοπικό και ευρύτερο εμπόριο και έτσι οι Σελτζούκοι απέκτησαν οικονομική δύναμη και πολιτική ισχύ.
Στο πλαίσιο της προστασίας του εμπορίου, υπήρχε ο "θεσμός των τριών ημερών", βάσει του οποίου οι πάντες, ντόπιοι και ξένοι έμποροι, απολάμβαναν προστασίας με δωρεάν παροχές, όπως επιδιόρθωση των παπουτσιών και παροχή καινούργιων για τους φτωχούς, περίθαλψη αρρώστων, πετάλωμα αλόγων κλπ. Το σημαντικότερο μέρος των κτισμάτων αυτών ήταν το τζαμί, το λεγόμενο "Mescid" (μεζτζίτ), όπου οι θρησκευτικές πρακτικές συνδέθηκαν και συνέβαλαν στην εδραίωση του Ισλάμ ως μιας φιλοσοφίας προσφοράς, φιλοξενίας και αλληλεγγύης. Τα κτίρια αυτά συνήθως χτίζονταν με πελεκητό καππαδοκικό ηφαιστειακό βράχο και με περιμετρική οχύρωση και σιδερένιες πόρτες.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ψηλό περιμετρικό τείχος θα έπρεπε να έκανε το κτίσμα πρακτικά απόρθητο, λαμβάνοντας υπόψιν την τοποθεσία και το γεγονός ότι δεν υπήρχαν φυσικά υλικά κατάλληλα για πολιορκητική χρήση. Δυστυχώς για μένα, ο εσωτερικός περίβολος τελεί υπό ανακαίνιση και η εσωτερική πύλη είναι επιμελώς κλεισμένη με χοντρά ξύλινα δοκάρια. Δεν μπορώ καν να δω μέσα, παρά μόνο να κρυφοκοιτάξω από δυο χαραμάδες.
Έξω από το κτίριο υπάρχει μια μεγάλη πινακίδα στα τούρκικα με πληροφοριακά στοιχεία για το έργο της ανακαίνισης. Πλησιάζοντας στην αψίδα της εισόδου, θα εκπλαγώ βλέποντας ότι οι δύο ακρογωνιαίοι "παραστάτες" της εισόδου αποτελούν καταφανέστατα κομμάτια από αρχαίους κίονες. Και επίσης τα κεφαλάρια τους αποτελούν σαφώς σπασμένα μέλη από αρχαιότερο κτίσμα.
Μια μεγαλύτερη έκπληξη με περιμένει μερικά μέτρα πιο μέσα, όπου στη δόμηση υπάρχει ένα κομμάτι με εμφανέστατη ελληνική γραφή.
- ...ΕΣΤΗΣΟΝ ΣΤΗΛΗΝ ΜΝΗΜΗΣ Χ[Κ]ΑΡΙΝ - Από τις τελευταίες λέξεις ενός κομματιού στο χτίσιμο της εισόδου του Obruk Han προκύπτει ότι πρόκειται για μέλος από ελληνική αναθηματική στήλη.
Νιώθω τυχερός που είμαι μόνος, παρατηρώ το κτίσμα με την άνεσή μου. Αρχίζω την παρατήρηση του εξωτερικού τείχους, ξεκινώντας προς τη νότια πλευρά. Στη δόμηση του τείχους συμμετέχουν σπασμένα κομμάτια με σταυρικά σύμβολα με σαφή παλαιοχριστιανικό χαρακτήρα και επιγραφές στην ελληνική γλώσσα.
Παρατηρώ ότι σποραδικά από αυτά τα "πρόσθετα" κομμάτια δεν φτιάχτηκαν από ηφαιστειακό βράχο όπως τα υπόλοιπα, αλλά είναι από μάρμαρο, πράγμα που οπωσδήποτε δεν υπάρχει στην περιοχή εδώ, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπήρξε κάποιο σχέδιο μεταφοράς τους από μακριά.
Την επόμενη έκπληξη θα την δοκιμάσω μόλις περάσω την μισή περίμετρο του τείχους και θα αντικρύσω την λίμνη πίσω από το χάνι. Η λίμνη του Ομπρούκ δάνεισε το όνομά της στο χάνι. Πρόκειται για ένα μοναδικό φαινόμενο. Καταμεσής στην απέραντη έρημο, ένας κρατήρας πλάτους 220 μέτρων και βάθους 30 μέτρων, χάσκει κάτω από τον ουρανό, με νερό σε ένα εκπληκτικό τυρκουάζ χρώμα.
- Πίσω από το χάνι του Obruk (τουρκ. λάκκος) υπάρχει η ομώνυμη τεκτονική λίμνη. Με 220μ. πλάτος και 30 μ. βάθος, επικοινωνεί με υπόγεια νερά και αποτελούσε ανέκαθεν πολύτιμη πηγή νερού στη μέση της άνυδρης ερήμου.
Εντυπωσιασμένος από αυτά που βλέπουν τα μάτια μου και εκμεταλλευόμενος την απουσία ανθρώπων, κάθομαι στον ίσκιο της εισόδου και ανοίγω τον υπολογιστή μου. Οι εγκυκλοπαίδειες δεν αναφέρουν την λίμνη, αλλά έχουν κάποιες ιστορικές πληροφορίες για την περιοχή. Όλα αυτά, μαζί με τα φυσικά χαρακτηριστικά της λίμνης, πρόκειται να τριβελίζουν στο μυαλό μου, μαζί με άλλες πληροφορίες που θα βρω το απόγευμα σε ένα ίντερνετ-καφέ στην Κόνια. Αυτός ο χώρος μού άφησε εντυπώσεις και ερωτήματα, για τα οποία θα ψάξω ακόμη και μετά το τέλος του ταξιδιού μου. Το χάνι του Ομπρούκ χτίστηκε τον 13ο αιώνα, είτε κατά την επικράτεια του Izzeddin Keykavus I (1211-20) είτε του Kılıçarslan IV (1249-1265), ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χάνια στην περιοχή και το μόνο κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Όλοι συμφωνούν ότι τα κομμάτια (spolia) που βλέπουμε στη δόμηση πρέπει να προέρχονται από προγενέστερο βυζαντινό κτίσμα, εκκλησία ή μοναστήρι, και η παρουσία τους σχετίζεται με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του Ικονίου εκείνη την εποχή. Ο ιστορικός El-Herevi γύρω στο 1215 ανέφερε έναν βυζαντινό οικισμό κοντά στο Ικόνιο.
Το πρώτο ερώτημα που με απασχόλησε ήταν το εάν ο λάκκος έγινε με φυσικό ή τεχνητό τρόπο. Η λίμνη δίπλα στο καραβάν-σαράι του Ομπρούκ εκτείνεται για 170 μέτρα μέσα στο ασβεστολιθικό υπέδαφος. Το νερό χρησιμοποιείται για ύδρευση και άρδευση και συνδέεται με μια υπόγεια καρστική πηγή που βρίσκεται 30 χλμ. προς τα βόρεια στην άκρη της μεγάλης Αλμυρής Λίμνης. Στην ευρύτερη πεδιάδα υπάρχουν δεκάδες παρόμοι γιγάντιοι λάκκοι, που αποκαλούνται "obruk". Τα υπόγεια ασβεστολιθικά πετρώματα κοντά στην Αλμυρή Λίμνη διαβρώνονται σιγά-σιγά λόγω διαλυμένου ηφαιστειακού διοξειδίου του άνθρακα και όξινων αερίων μέσα στον υπόγειο υδροφορέα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία υπόγειων καρστικών κενών. Οι οροφές αυτών των υπόγειων κοιλοτήτων περιστασιακά καταρρέουν από το βάρος των υπερκείμενων στρωμάτων και αναλόγως με το βάθος της κοιλότητας καθώς και με το ύψος της στάθμης του νερού, σχηματίζεται είτε ένας υγρός είτε ένας στεγνός λάκκος. Οι κάτοικοι της περιοχής από παλιά ήξεραν ότι όταν ακούγονται υπόγειοι ήχοι ή δονήσεις, αυτό σημαίνει ότι ένα νέο "ομπρούκ" κάπου κοντά σχηματίζεται. Αυτή η γεωλογική διαδικασία δημιουργίας των ομπρούκ έχει εκτιμηθεί ότι βρίσκεται σε εξέλιξη από την τεταρτογενή γεωλογική περίοδο, δηλ. από πολύ παλιά. Ο συγκεκριμένος λάκκος βλέπω ότι έχει πολύ διαβρωμένα τα χείλη του, πράγμα που ασφαλώς σημαίνει ότι είναι αρκετά παλιός. Πάντως το απολύτως εντυπωσιακό στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι, πώς κάτω από αυτήν την άνυδρη απέραντη πεδιάδα υπάρχει τόσο νερό - βλέποντας αυτή την απέραντη ξεραΐλα της ερήμου αυτό είναι κάτι που πραγματικά σε αφήνει άναυδο!
Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν πέρασε από την Καππαδοκία, αλλά έστειλε επιτελείο στρατηγών του με επικεφαλής τον Περδίκκα, πράγμα που σημαίνει κάτι για την πολιτιστική σημασία της περιοχής την εποχή εκείνη. Άλλωστε η γειτονία με την Ιωνία λέει πολλά, όπως και με τα μεσογειακά παράλια προς το νότο, όπου υπήρχε ήδη μεγάλη πολιτιστική ανάπτυξη. Όλα αυτά τα στοιχεία, και λαμβανομένου υπόψιν ότι οι ιεροί τόποι εξελίχθηκαν μορφολογικώς με αφετηρία τα φυσικά χαρακτηριστικά τους και αναλόγως των θρησκευτικών δοξασιών, καθώς επίσης και της μακρόχρονης κρίσιμης και καταλυτικής παρουσίας του νερού, μάς δίνουν το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι εδώ, καταμεσής στην ανατολική έρημο, στην περιοχή νότια της λίμνης Τάττα (σημερινής Tuz Golu, τουτέστιν Αλμυρής λίμνης) υπήρχε ελληνικό ιερό από την π.Χ. εποχή. Θα ήταν λογικό να σκεφθούμε, ότι δεν ήταν μόνο τα παράλια της μικρασιατικής χερσονήσου ανεπτυγμένα πολιτιστικά, αλλά και το εσωτερικό της. Φυσικά, υστερώντας σε φυσικούς πόρους, τα εσωτερικά υψίπεδα θα είχαν περισσότερο έναν "διαμετακομιστικό" ρόλο, με τις μεταφορικές εμπορικές οδούς, δηλαδή κάτι ανάλογο με ότι συνέβαινε στους μεταγενέστερους αιώνες με το "Δρόμο του Μεταξιού". Όμως αυτές οι συνθήκες επαφής των λαών προσφέρουν ιδιαίτερες συνθήκες για τις πολιτιστικές επαφές και ανταλλαγές - και αυτή είναι μία ιδέα που θα μπορούσε να ρίξει ένα νέο φως στην έννοια του πολιτιστικού "ανατολικού" στοιχείου πέρα από το πώς έχει επικρατήσει να ερμηνεύεται στην εποχή μας. Με άλλα λόγια, οι πολιτιστικές ρίζες μπορούν να πηγαίνουν πραγματικά πολύ πίσω, πολύ βαθιά...
- Η απεραντωσύνη της ερήμου. Κοιτάζοντας στα βόρεια στην περιοχή του Obruk προς την κατεύθυνση της μεγάλης Αλμυρής Λίμνης, μια φυτεία ηλίανθου φαίνεται σαν μια χρωματιστή γραμμή στον ορίζοντα. Οι σύγχρονες αρδευτικές μέθοδοι δίνουν τη δυνατότητα κάποιων καλλιεργειών με χρήση νερού από την τεκτονική λίμνη.
Η ώρα είναι μία το μεσημέρι. Λόγω του άσχημου οδοστρώματος, τα λάστιχα των οχημάτων κάνουν μεγάλο θόρυβο καθώς περνούν δίπλα μου. Ευτυχώς ωστόσο δεν περνούν πολλά.
Ο ήλιος χτυπά. Παθαίνω λάστιχο. Σταματώ στην άκρη του δρόμου. Ένα μυτερό σίδερο διαπέρασε λάστιχο και σαμπρέλα. Η σαμπρέλλα αχρηστεύτηκε και χρησιμοποιώ μία από τις ρεζέρβες μου. Καλά θα κάνω στο Ικόνιο να βρω μία σαμπρέλα.
- Λάστιχο στην έρημο. Ο ήλιος χτυπά. Οι μύγες τσιμπούν και πρέπει να κινείσαι διαρκώς για να τις διώχνεις από πάνω σου.
Βλέπω μια βρύση. Δεν έχει νερό. Δεν θα κλάψω καθόλου που δεν έχει νερό, κι ας έχει απομείνει λίγο στα παγούρια μου, αλλά η σκέψη και μόνο της παρουσίας νερού σε αυτή την ξεραΐλα παραμένει μυστήριο. Εκείνη τη στιγμή σταματά ένα αυτοκίνητο, με μια οικογένεια και μετά τις "συνήθεις ρωτήσεις" θα μού δώσουν φαγητό και νερό.
- Το Ικόνιο. Η Κόνια, μια σύγχρονη μεγαλούπολη που ανήκει στον όμιλο των τουρκικών 'πόλεων-τίγρεων' με τη μεγάλη αστική ανάπτυξη των τελευταίων τριών δεκαετιών.
Το πέρασμά μου από την πόλη της Konya θα αποδειχθεί μια ακόμα εμπειρία "ανατολικής τίγρεως". Αφού ξοδέψω ένα μισάωρο ψάχνοντας για ποδηλατάδικο, όπου ο κύριος με χρέωσε με ένα αξιοσέβαστο ποσό για μία σαμπρέλα ποδηλάτου, και ακόμη μία ώρα σε ένα ίντερνετ-καφέ ψάχνοντας συμπληρωματικές πληροφορίες για το καραβάν-σαράι του Ομπρούκ και για το Ικόνιο, θα αναχωρήσω για να προλάβω να φτάσω στην Σύλλη, όπου και θα διανυκτερεύσω.
Σήμερα ήταν ακόμα μία ημέρα της στέππας. Είναι απόγευμα και ανηφορίζω για την Σύλλη. Η κωμόπολη αυτή βρίσκεται κοντά στο Ικόνιο, σε ένα δρόμο που ξεκινά μέσα από την πόλη και περνά από τις δυτικές συνοικίες. Το γιατί θέλω να πάω σε αυτό το μέρος, θα ήταν ένα καλό ερώτημα.
Σχεδιάζοντας το ταξίδι μου τα τελευταία δύο χρόνια, εντυπωσιάστηκα από την ιστορία αυτής της περιοχής. Η Σύλλη ήταν μία ελληνική κωμόπολη κοντά στην πρωτεύουσα της Λυκαονίας, το Ικόνιο, με έναν έντονα καππαδοκικό πολιτισμό. Τον 19ο αιώνα έφτασε τους 7.000 κατοίκους, με ένα μοναδικό γλωσσικό ιδίωμα που δεν απαντάται σε καμία άλλη περιοχή του ελληνόφωνου κόσμου. Με κατακόμβες και εκκλησίες, είχε έντονο βυζαντικό χαρακτήρα, με εντυπωσιακά ήθη, έθιμα και λαογραφία.
Στην "Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού" είχα διαβάσει: "...αξίζει αναμφίβολα να σημειωθούν κάποιες λεπτομέρειες στις σχέσεις χριστιανών και μουσουλμάνων, οι οποίες δίνουν διαφορετική απόχρωση στη γενικότερη εικόνα που έχει σχηματιστεί. Πέρα από τις πιθανές διαπροσωπικές σχέσεις σε φιλικό ή επαγγελματικό επίπεδο, στην περιοχή του Ικονίου μπορούμε να διακρίνουμε μία σημαντική «επαφή» των πιστών των δύο θρησκειών· το μοναστικό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία του Αγίου Χαρίτωνος κοντά στο Ικόνιο ήταν ένα από τα παλιότερα «μεικτά» ιερά. Δίπλα στις εκκλησίες του Αγίου Χαρίτωνος, του Αγίου Αμφιλοχίου, του Αγίου Σάββα και της Παναγίας υπήρχε ένα τζαμί που, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε στο σημείο όπου, με παρέμβαση του αγίου Χαρίτωνος, σώθηκε από επικίνδυνη πτώση το παιδί του μυστικιστή και καθαγιασμένου ιδρυτή των Μεβλεβήδων δερβίσηδων Μεβλανά Τζαλάλ αλ-Ντιν Ρουμί. Πιθανότατα πρόκειται για το «μοναστήρι του Αγίου Πλάτωνα», το οποίο επισκέπτονταν το 13ο αιώνα ο Μεβλανά Ρουμί και οι οπαδοί του για να προσευχηθούν και να συζητήσουν με τους Έλληνες μοναχούς. Το 15ο αιώνα επίσης, η εκκλησία του Αγίου Αμφιλοχίου που μετατράπηκε σε τζαμί ήταν κοινός τόπος λατρείας για Έλληνες και Οθωμανούς - για όσο πληροφορούμαστε τουλάχιστον."
Από το Ικόνιο πέρασαν άπαντες οι λαοί και πολιτισμοί. Ανασκαφές έδειξαν κατοίκηση από την ύστερη περίοδο του Χαλκού (3000 π.Χ.). Από την περιοχή πέρασαν οι Χετταίοι κατά το 1500 π.Χ., οι "Λαοί της Θάλασσας" τον 13ο αι., οι Φρύγες τον 8ο αι., οι Κιμμέριοι τον 7ο αι., οι Πέρσες, ο Αλέξανδρος, οι Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες επιδρομείς, Μογγόλοι, Σελτζούκοι, Οθωμανοί. Μέχρι και ο Παύλος με τον Βαρνάβα περνούν το 47-48 μ.Χ. Ο Ξενοφών περιγράφει το "Ικόνιον" ως την τελευταία πόλη της Φρυγίας και παρότι στο εξής άλλαξε ονομασίες από τον Ρωμαίο Κλαύδιο και τον Αδριανό, σήμερα διατηρεί την παλιά ονομασία. Μετά το 1071 η πόλη γίνεται η πρωτεύουσα του σελτζουκικού σουλτανάτου, μετά από σύντομη κατοχή υπό τους Σταυροφόρους του Γοδεφρείδου ντε Μπουγιόν και του Βαρβαρόσσα. Το 1895 η Κόνια έχει πληθυσμό γύρω στους 45.000 κατοίκους, κυρίως μουσουλμάνους αλλά και χριστιανούς Έλληνες και Αρμενίους, ενώ υπήρχαν 21 τζαμιά και 5 εκκλησίες μέσα στην πόλη μόνο. Και βεβαίως το 2008 φτάνει αισίως το 1.000.000, συγκεντρώνοντας τον μισό πληθυσμό όλης της επαρχίας, μιας από τις μεγαλύτερες της σύγχρονης Τουρκίας.
Την εποχή που η Κόνια βρίσκεται στην ακμή της, το 1228 ο σουλτάνος προσκαλεί τον Πέρση Μπαχεντίν Μπελέντ μαζί με τον γιό του Μεβλανά, στην πόλη. Ο Μεβλανά, ο Τζαλάλ αντ-Ντιν Μουχαμάντ Μπαλκί, ή αλλιώς Τζελαλεντίν Ρουμί ή απλώς Ρουμί, θα ζήσει τα τελευταία του 50 χρόνια στην Κόνια, συνδέοντας το όνομά του με την πόλη. Ο Μεβλανά, ο ποιητής, νομικός, θεολόγος και φιλόσοφος, ο μυστικός Σούφι (πρβλ. το ελλην. "σοφός"), ο Ρουμί (πρβλ. το Ρουμ, "Ρωμιός"), γεννήθηκε κάπου στο σημερινό Αφγανιστάν ή Τατζικιστάν, θα είναι ο ιδρυτής της τάξης των Μεβλεβήδων, των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, και παρότι έγραψε στα περσικά τα έργα του θα ξεφύγουν από τα εθνικά όρια, σε σημείο ώστε το 2007 να θεωρηθεί ο πλέον δημοφιλής ποιητής στην Αμερική!
Η κεντρική ιδέα στη σκέψη του Ρουμί ξεκινά από το περσικό "Ταουχίντ", το εν ως το δόγμα της ενότητος του παντός, αυτό που στον ισλαμικό μονοθεϊσμό θα σημάνει το δόγμα του Ενός Θεού (αραβ. Allah), ως την απόλυτη αλήθεια. Από φιλοσοφικής πλευράς, η σκέψη του Ρουμί παρουσιάζει συγγένεια με την πλατωνική οντολογία. Από θεολογικής πλευράς, οι Μεβλανά κηρύσσουν το δόγμα της οικουμενικής αγάπης, με τον ίδιο τρόπο που την βλέπουμε στον πρωτοχριστιανικό μυστικισμό και την ασκητική παράδοση της ερήμου, χωρίς ωστόσο κάποια "ορφική" απόχρωση. Η ύλη υπόκειται στο νόμο του "συλλογικού εγώ" και αγάπη αποκαλείται η δύναμη που συνέχει το σύμπαν ζητώντας την επανένωση με τη θεότητα. Στην "εξελικτική σκέψη" του Ρουμί, η μετάβαση από το ζώο στον άνθρωπο είναι ένα στάδιο, κάτι που παραπέμπει στον Ίωνα Θαλή, ο οποίος "εφασκε χαριν εχειν τη τυχη οτι ανθρωπος εγενομην και ου θηριον", όπως και στην ιδέα του Henri Bergson της συσχέτισης της δημιουργικότητας με την εξέλιξη, παρότι βέβαια ο Ρουμί εστιάζει στην πνευματική και όχι την βιολογική εξέλιξη. Στο πλαίσιο της οικουμενικής φύσης αυτών των διδασκαλιών, καθίσταται εμφανής η συγγένεια με τους Νεοπλατωνικούς. Ο Ρουμί, διδάσκοντας την αξιοπρέπεια και την αυτοσυνειδησία, θεωρείται υπόδειγμα του τελείου και ολοκληρωμένου ανθρώπου, της τελειωμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Στον τάφο-μουσείο του στην Κόνια συρρέουν άνθρωποι από όλον τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι Μεβλεβήδες με πάθος θεραπεύουν τη μουσική, την ποίηση και τον χορό ως δρόμους πνευματικής ανέλιξης προς την θεότητα, κάτι που δεν μπορεί παρά να φέρει στο νου την αρχαιοελληνική θεραπεία των Μουσών ως μεθόδου προσέγγισης του θείου. Ο Ρουμί διδάσκει τον πνευματικό δρόμο της ανάπτυξης μέσα από την αγάπη και την αποδοχή, την αντικατάσταση του εγώ από την ενότητα του παντός, και την υπηρεσία της δημιουργίας με την εξάλειψη της διάκρισης στις αντιλήψεις περί φυλής κοινωνικής τάξης έθνους κλπ. Ο Ρουμί επέβαλε στους ακολούθους του να σέβονται και να προστατεύουν τους χριστιανούς και οι Μεβλεβήδες έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση προς αυτούς. Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι της Κόνιας όχι μόνο ζούσαν ειρηνικά, αλλά εκτελούσαν τις καθημερινές λατρευτικές τους πράξεις μαζί στα τζαμιά και στις εκκλησίες.
Η τάξη των Μεβλεβήδων Σούφηδων ιδρύθηκε το 1273 από τους οπαδούς του. Το κύριο μουσικό τους όργανο είναι το Νέι, ο γνωστός καλαμένιος αυλός. Με έδρα την Κόνια, οι Μεβλεβήδες εξαπλώνονται σε άλλους χώρους και παραδόσεις. Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πνεύμα της εκκοσμίκευσης οι κεμαλικοί θέλοντας να εξοβελίσουν την θρησκεία από τη σφαίρα της δημόσιας πολιτικής, δεν βλέπουν τους Μεβλεβήδες με καλό μάτι. Το 1925 με κεμαλικό νόμο, κλείνουν οι τεκέδες και τα προσκυνήματα, περιουσίες δημεύονται και γενικώς αρχίζουν οι περιπέτειές τους. Είναι σαφές ότι η φιλοσοφία τους δεν συμβαδίζει ούτε με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ούτε με τον εθνικισμό, που προσπαθούν με κάθε τρόπο να επιβάλουν τη διαφορά, τον διαχωρισμό, την πόλωση. Αλλά οι Μεβλεβήδες θα αντέξουν, ασκώντας εν κρυπτώ τον εκστατικό χορό τους και κερδίζοντας τελικά την ανοχή του επίσημου κράτους.
Για να κερδίσω την πρωινή δροσιά, ξεκινώ νωρίς. Το ίδιο τοπίο συνεχίζεται ανελέητο.
Το ίδιο τοπίο συνεχίζεται ανελέητο. Ερημιά. Σε ένα χωριουδάκι με πλιθόσπιτα, βλέπω δύο νέους με ένα παλιό μηχανάκι και τους σταματώ, για να ρωτήσω από πού θα πάω για το Obruk Han. Οι άνθρωποι που έχω απέναντί μου είναι από τους ελάχιστους ανθρώπους που συνάντησα σε αυτό το ταξίδι με ανατολικά (μογγολικά) χαρακτηριστικά.
Πιάνω έναν παράδρομο και κατευθύνομαι προς το Obruk (όπως το ελπίζω). Δεν υπάρχει καμία πινακίδα που να πληροφορεί για αυτό. Πράγματι, θα διαπιστώσω σε λίγο ότι αυτός ήταν ο σωστός δρόμος. Σε τέσσερα χιλιόμετρα, αντικρύζω το παλιό καραβάν-σαράι στην είσοδο ενός μικρού οικισμού. Μόλις δεις από απόσταση το κτίριο, απορείς τι στο καλό θέλει αυτό το ψηλό κτίσμα με τους πύργους στον απέραντο κάμπο.
Το Obruk Han είναι ένα καραβάν-σαράι καταμεσής στην έρημο, 74 χιλιόμετρα πριν το Ικόνιο. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες, χτίστηκε τον 13ο αιώνα και ήταν τότε το μόνο χάνι για τα καραβάνια του Δρόμου του Μεταξιού στη διαδρομή Κόνυα-Ακσαράι, με μεγάλο εσωτερικό χώρο για να σταυλίζονται οι καμήλες και προστατευμένο με οχύρωση. Τα καραβάν-σαράγια της Καππαδοκίας θεωρούνται ως μια πρώιμη μορφή "κρατικής παρέμβασης" υπέρ του εμπορίου, σε μια εποχή όπου η ληστεία βεβαίως ανθούσε, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η μεταφορά των αγαθών. Από την περίοδο των Σελτζούκων, τα καραβάν-σαράγια προκάλεσαν μεγάλη αύξηση στο τοπικό και ευρύτερο εμπόριο και έτσι οι Σελτζούκοι απέκτησαν οικονομική δύναμη και πολιτική ισχύ.
Στο πλαίσιο της προστασίας του εμπορίου, υπήρχε ο "θεσμός των τριών ημερών", βάσει του οποίου οι πάντες, ντόπιοι και ξένοι έμποροι, απολάμβαναν προστασίας με δωρεάν παροχές, όπως επιδιόρθωση των παπουτσιών και παροχή καινούργιων για τους φτωχούς, περίθαλψη αρρώστων, πετάλωμα αλόγων κλπ. Το σημαντικότερο μέρος των κτισμάτων αυτών ήταν το τζαμί, το λεγόμενο "Mescid" (μεζτζίτ), όπου οι θρησκευτικές πρακτικές συνδέθηκαν και συνέβαλαν στην εδραίωση του Ισλάμ ως μιας φιλοσοφίας προσφοράς, φιλοξενίας και αλληλεγγύης. Τα κτίρια αυτά συνήθως χτίζονταν με πελεκητό καππαδοκικό ηφαιστειακό βράχο και με περιμετρική οχύρωση και σιδερένιες πόρτες.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ψηλό περιμετρικό τείχος θα έπρεπε να έκανε το κτίσμα πρακτικά απόρθητο, λαμβάνοντας υπόψιν την τοποθεσία και το γεγονός ότι δεν υπήρχαν φυσικά υλικά κατάλληλα για πολιορκητική χρήση. Δυστυχώς για μένα, ο εσωτερικός περίβολος τελεί υπό ανακαίνιση και η εσωτερική πύλη είναι επιμελώς κλεισμένη με χοντρά ξύλινα δοκάρια. Δεν μπορώ καν να δω μέσα, παρά μόνο να κρυφοκοιτάξω από δυο χαραμάδες.
Έξω από το κτίριο υπάρχει μια μεγάλη πινακίδα στα τούρκικα με πληροφοριακά στοιχεία για το έργο της ανακαίνισης. Πλησιάζοντας στην αψίδα της εισόδου, θα εκπλαγώ βλέποντας ότι οι δύο ακρογωνιαίοι "παραστάτες" της εισόδου αποτελούν καταφανέστατα κομμάτια από αρχαίους κίονες. Και επίσης τα κεφαλάρια τους αποτελούν σαφώς σπασμένα μέλη από αρχαιότερο κτίσμα.
Μια μεγαλύτερη έκπληξη με περιμένει μερικά μέτρα πιο μέσα, όπου στη δόμηση υπάρχει ένα κομμάτι με εμφανέστατη ελληνική γραφή.
Νιώθω τυχερός που είμαι μόνος, παρατηρώ το κτίσμα με την άνεσή μου. Αρχίζω την παρατήρηση του εξωτερικού τείχους, ξεκινώντας προς τη νότια πλευρά. Στη δόμηση του τείχους συμμετέχουν σπασμένα κομμάτια με σταυρικά σύμβολα με σαφή παλαιοχριστιανικό χαρακτήρα και επιγραφές στην ελληνική γλώσσα.
Παρατηρώ ότι σποραδικά από αυτά τα "πρόσθετα" κομμάτια δεν φτιάχτηκαν από ηφαιστειακό βράχο όπως τα υπόλοιπα, αλλά είναι από μάρμαρο, πράγμα που οπωσδήποτε δεν υπάρχει στην περιοχή εδώ, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπήρξε κάποιο σχέδιο μεταφοράς τους από μακριά.
Την επόμενη έκπληξη θα την δοκιμάσω μόλις περάσω την μισή περίμετρο του τείχους και θα αντικρύσω την λίμνη πίσω από το χάνι. Η λίμνη του Ομπρούκ δάνεισε το όνομά της στο χάνι. Πρόκειται για ένα μοναδικό φαινόμενο. Καταμεσής στην απέραντη έρημο, ένας κρατήρας πλάτους 220 μέτρων και βάθους 30 μέτρων, χάσκει κάτω από τον ουρανό, με νερό σε ένα εκπληκτικό τυρκουάζ χρώμα.
Εντυπωσιασμένος από αυτά που βλέπουν τα μάτια μου και εκμεταλλευόμενος την απουσία ανθρώπων, κάθομαι στον ίσκιο της εισόδου και ανοίγω τον υπολογιστή μου. Οι εγκυκλοπαίδειες δεν αναφέρουν την λίμνη, αλλά έχουν κάποιες ιστορικές πληροφορίες για την περιοχή. Όλα αυτά, μαζί με τα φυσικά χαρακτηριστικά της λίμνης, πρόκειται να τριβελίζουν στο μυαλό μου, μαζί με άλλες πληροφορίες που θα βρω το απόγευμα σε ένα ίντερνετ-καφέ στην Κόνια. Αυτός ο χώρος μού άφησε εντυπώσεις και ερωτήματα, για τα οποία θα ψάξω ακόμη και μετά το τέλος του ταξιδιού μου. Το χάνι του Ομπρούκ χτίστηκε τον 13ο αιώνα, είτε κατά την επικράτεια του Izzeddin Keykavus I (1211-20) είτε του Kılıçarslan IV (1249-1265), ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χάνια στην περιοχή και το μόνο κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Όλοι συμφωνούν ότι τα κομμάτια (spolia) που βλέπουμε στη δόμηση πρέπει να προέρχονται από προγενέστερο βυζαντινό κτίσμα, εκκλησία ή μοναστήρι, και η παρουσία τους σχετίζεται με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του Ικονίου εκείνη την εποχή. Ο ιστορικός El-Herevi γύρω στο 1215 ανέφερε έναν βυζαντινό οικισμό κοντά στο Ικόνιο.
Το πρώτο ερώτημα που με απασχόλησε ήταν το εάν ο λάκκος έγινε με φυσικό ή τεχνητό τρόπο. Η λίμνη δίπλα στο καραβάν-σαράι του Ομπρούκ εκτείνεται για 170 μέτρα μέσα στο ασβεστολιθικό υπέδαφος. Το νερό χρησιμοποιείται για ύδρευση και άρδευση και συνδέεται με μια υπόγεια καρστική πηγή που βρίσκεται 30 χλμ. προς τα βόρεια στην άκρη της μεγάλης Αλμυρής Λίμνης. Στην ευρύτερη πεδιάδα υπάρχουν δεκάδες παρόμοι γιγάντιοι λάκκοι, που αποκαλούνται "obruk". Τα υπόγεια ασβεστολιθικά πετρώματα κοντά στην Αλμυρή Λίμνη διαβρώνονται σιγά-σιγά λόγω διαλυμένου ηφαιστειακού διοξειδίου του άνθρακα και όξινων αερίων μέσα στον υπόγειο υδροφορέα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία υπόγειων καρστικών κενών. Οι οροφές αυτών των υπόγειων κοιλοτήτων περιστασιακά καταρρέουν από το βάρος των υπερκείμενων στρωμάτων και αναλόγως με το βάθος της κοιλότητας καθώς και με το ύψος της στάθμης του νερού, σχηματίζεται είτε ένας υγρός είτε ένας στεγνός λάκκος. Οι κάτοικοι της περιοχής από παλιά ήξεραν ότι όταν ακούγονται υπόγειοι ήχοι ή δονήσεις, αυτό σημαίνει ότι ένα νέο "ομπρούκ" κάπου κοντά σχηματίζεται. Αυτή η γεωλογική διαδικασία δημιουργίας των ομπρούκ έχει εκτιμηθεί ότι βρίσκεται σε εξέλιξη από την τεταρτογενή γεωλογική περίοδο, δηλ. από πολύ παλιά. Ο συγκεκριμένος λάκκος βλέπω ότι έχει πολύ διαβρωμένα τα χείλη του, πράγμα που ασφαλώς σημαίνει ότι είναι αρκετά παλιός. Πάντως το απολύτως εντυπωσιακό στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι, πώς κάτω από αυτήν την άνυδρη απέραντη πεδιάδα υπάρχει τόσο νερό - βλέποντας αυτή την απέραντη ξεραΐλα της ερήμου αυτό είναι κάτι που πραγματικά σε αφήνει άναυδο!
Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν πέρασε από την Καππαδοκία, αλλά έστειλε επιτελείο στρατηγών του με επικεφαλής τον Περδίκκα, πράγμα που σημαίνει κάτι για την πολιτιστική σημασία της περιοχής την εποχή εκείνη. Άλλωστε η γειτονία με την Ιωνία λέει πολλά, όπως και με τα μεσογειακά παράλια προς το νότο, όπου υπήρχε ήδη μεγάλη πολιτιστική ανάπτυξη. Όλα αυτά τα στοιχεία, και λαμβανομένου υπόψιν ότι οι ιεροί τόποι εξελίχθηκαν μορφολογικώς με αφετηρία τα φυσικά χαρακτηριστικά τους και αναλόγως των θρησκευτικών δοξασιών, καθώς επίσης και της μακρόχρονης κρίσιμης και καταλυτικής παρουσίας του νερού, μάς δίνουν το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι εδώ, καταμεσής στην ανατολική έρημο, στην περιοχή νότια της λίμνης Τάττα (σημερινής Tuz Golu, τουτέστιν Αλμυρής λίμνης) υπήρχε ελληνικό ιερό από την π.Χ. εποχή. Θα ήταν λογικό να σκεφθούμε, ότι δεν ήταν μόνο τα παράλια της μικρασιατικής χερσονήσου ανεπτυγμένα πολιτιστικά, αλλά και το εσωτερικό της. Φυσικά, υστερώντας σε φυσικούς πόρους, τα εσωτερικά υψίπεδα θα είχαν περισσότερο έναν "διαμετακομιστικό" ρόλο, με τις μεταφορικές εμπορικές οδούς, δηλαδή κάτι ανάλογο με ότι συνέβαινε στους μεταγενέστερους αιώνες με το "Δρόμο του Μεταξιού". Όμως αυτές οι συνθήκες επαφής των λαών προσφέρουν ιδιαίτερες συνθήκες για τις πολιτιστικές επαφές και ανταλλαγές - και αυτή είναι μία ιδέα που θα μπορούσε να ρίξει ένα νέο φως στην έννοια του πολιτιστικού "ανατολικού" στοιχείου πέρα από το πώς έχει επικρατήσει να ερμηνεύεται στην εποχή μας. Με άλλα λόγια, οι πολιτιστικές ρίζες μπορούν να πηγαίνουν πραγματικά πολύ πίσω, πολύ βαθιά...
Η ώρα είναι μία το μεσημέρι. Λόγω του άσχημου οδοστρώματος, τα λάστιχα των οχημάτων κάνουν μεγάλο θόρυβο καθώς περνούν δίπλα μου. Ευτυχώς ωστόσο δεν περνούν πολλά.
Ο ήλιος χτυπά. Παθαίνω λάστιχο. Σταματώ στην άκρη του δρόμου. Ένα μυτερό σίδερο διαπέρασε λάστιχο και σαμπρέλα. Η σαμπρέλλα αχρηστεύτηκε και χρησιμοποιώ μία από τις ρεζέρβες μου. Καλά θα κάνω στο Ικόνιο να βρω μία σαμπρέλα.
Βλέπω μια βρύση. Δεν έχει νερό. Δεν θα κλάψω καθόλου που δεν έχει νερό, κι ας έχει απομείνει λίγο στα παγούρια μου, αλλά η σκέψη και μόνο της παρουσίας νερού σε αυτή την ξεραΐλα παραμένει μυστήριο. Εκείνη τη στιγμή σταματά ένα αυτοκίνητο, με μια οικογένεια και μετά τις "συνήθεις ρωτήσεις" θα μού δώσουν φαγητό και νερό.
Το πέρασμά μου από την πόλη της Konya θα αποδειχθεί μια ακόμα εμπειρία "ανατολικής τίγρεως". Αφού ξοδέψω ένα μισάωρο ψάχνοντας για ποδηλατάδικο, όπου ο κύριος με χρέωσε με ένα αξιοσέβαστο ποσό για μία σαμπρέλα ποδηλάτου, και ακόμη μία ώρα σε ένα ίντερνετ-καφέ ψάχνοντας συμπληρωματικές πληροφορίες για το καραβάν-σαράι του Ομπρούκ και για το Ικόνιο, θα αναχωρήσω για να προλάβω να φτάσω στην Σύλλη, όπου και θα διανυκτερεύσω.
Σήμερα ήταν ακόμα μία ημέρα της στέππας. Είναι απόγευμα και ανηφορίζω για την Σύλλη. Η κωμόπολη αυτή βρίσκεται κοντά στο Ικόνιο, σε ένα δρόμο που ξεκινά μέσα από την πόλη και περνά από τις δυτικές συνοικίες. Το γιατί θέλω να πάω σε αυτό το μέρος, θα ήταν ένα καλό ερώτημα.
Σχεδιάζοντας το ταξίδι μου τα τελευταία δύο χρόνια, εντυπωσιάστηκα από την ιστορία αυτής της περιοχής. Η Σύλλη ήταν μία ελληνική κωμόπολη κοντά στην πρωτεύουσα της Λυκαονίας, το Ικόνιο, με έναν έντονα καππαδοκικό πολιτισμό. Τον 19ο αιώνα έφτασε τους 7.000 κατοίκους, με ένα μοναδικό γλωσσικό ιδίωμα που δεν απαντάται σε καμία άλλη περιοχή του ελληνόφωνου κόσμου. Με κατακόμβες και εκκλησίες, είχε έντονο βυζαντικό χαρακτήρα, με εντυπωσιακά ήθη, έθιμα και λαογραφία.
Στην "Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού" είχα διαβάσει: "...αξίζει αναμφίβολα να σημειωθούν κάποιες λεπτομέρειες στις σχέσεις χριστιανών και μουσουλμάνων, οι οποίες δίνουν διαφορετική απόχρωση στη γενικότερη εικόνα που έχει σχηματιστεί. Πέρα από τις πιθανές διαπροσωπικές σχέσεις σε φιλικό ή επαγγελματικό επίπεδο, στην περιοχή του Ικονίου μπορούμε να διακρίνουμε μία σημαντική «επαφή» των πιστών των δύο θρησκειών· το μοναστικό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία του Αγίου Χαρίτωνος κοντά στο Ικόνιο ήταν ένα από τα παλιότερα «μεικτά» ιερά. Δίπλα στις εκκλησίες του Αγίου Χαρίτωνος, του Αγίου Αμφιλοχίου, του Αγίου Σάββα και της Παναγίας υπήρχε ένα τζαμί που, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε στο σημείο όπου, με παρέμβαση του αγίου Χαρίτωνος, σώθηκε από επικίνδυνη πτώση το παιδί του μυστικιστή και καθαγιασμένου ιδρυτή των Μεβλεβήδων δερβίσηδων Μεβλανά Τζαλάλ αλ-Ντιν Ρουμί. Πιθανότατα πρόκειται για το «μοναστήρι του Αγίου Πλάτωνα», το οποίο επισκέπτονταν το 13ο αιώνα ο Μεβλανά Ρουμί και οι οπαδοί του για να προσευχηθούν και να συζητήσουν με τους Έλληνες μοναχούς. Το 15ο αιώνα επίσης, η εκκλησία του Αγίου Αμφιλοχίου που μετατράπηκε σε τζαμί ήταν κοινός τόπος λατρείας για Έλληνες και Οθωμανούς - για όσο πληροφορούμαστε τουλάχιστον."
Από το Ικόνιο πέρασαν άπαντες οι λαοί και πολιτισμοί. Ανασκαφές έδειξαν κατοίκηση από την ύστερη περίοδο του Χαλκού (3000 π.Χ.). Από την περιοχή πέρασαν οι Χετταίοι κατά το 1500 π.Χ., οι "Λαοί της Θάλασσας" τον 13ο αι., οι Φρύγες τον 8ο αι., οι Κιμμέριοι τον 7ο αι., οι Πέρσες, ο Αλέξανδρος, οι Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες επιδρομείς, Μογγόλοι, Σελτζούκοι, Οθωμανοί. Μέχρι και ο Παύλος με τον Βαρνάβα περνούν το 47-48 μ.Χ. Ο Ξενοφών περιγράφει το "Ικόνιον" ως την τελευταία πόλη της Φρυγίας και παρότι στο εξής άλλαξε ονομασίες από τον Ρωμαίο Κλαύδιο και τον Αδριανό, σήμερα διατηρεί την παλιά ονομασία. Μετά το 1071 η πόλη γίνεται η πρωτεύουσα του σελτζουκικού σουλτανάτου, μετά από σύντομη κατοχή υπό τους Σταυροφόρους του Γοδεφρείδου ντε Μπουγιόν και του Βαρβαρόσσα. Το 1895 η Κόνια έχει πληθυσμό γύρω στους 45.000 κατοίκους, κυρίως μουσουλμάνους αλλά και χριστιανούς Έλληνες και Αρμενίους, ενώ υπήρχαν 21 τζαμιά και 5 εκκλησίες μέσα στην πόλη μόνο. Και βεβαίως το 2008 φτάνει αισίως το 1.000.000, συγκεντρώνοντας τον μισό πληθυσμό όλης της επαρχίας, μιας από τις μεγαλύτερες της σύγχρονης Τουρκίας.
Την εποχή που η Κόνια βρίσκεται στην ακμή της, το 1228 ο σουλτάνος προσκαλεί τον Πέρση Μπαχεντίν Μπελέντ μαζί με τον γιό του Μεβλανά, στην πόλη. Ο Μεβλανά, ο Τζαλάλ αντ-Ντιν Μουχαμάντ Μπαλκί, ή αλλιώς Τζελαλεντίν Ρουμί ή απλώς Ρουμί, θα ζήσει τα τελευταία του 50 χρόνια στην Κόνια, συνδέοντας το όνομά του με την πόλη. Ο Μεβλανά, ο ποιητής, νομικός, θεολόγος και φιλόσοφος, ο μυστικός Σούφι (πρβλ. το ελλην. "σοφός"), ο Ρουμί (πρβλ. το Ρουμ, "Ρωμιός"), γεννήθηκε κάπου στο σημερινό Αφγανιστάν ή Τατζικιστάν, θα είναι ο ιδρυτής της τάξης των Μεβλεβήδων, των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, και παρότι έγραψε στα περσικά τα έργα του θα ξεφύγουν από τα εθνικά όρια, σε σημείο ώστε το 2007 να θεωρηθεί ο πλέον δημοφιλής ποιητής στην Αμερική!
Η κεντρική ιδέα στη σκέψη του Ρουμί ξεκινά από το περσικό "Ταουχίντ", το εν ως το δόγμα της ενότητος του παντός, αυτό που στον ισλαμικό μονοθεϊσμό θα σημάνει το δόγμα του Ενός Θεού (αραβ. Allah), ως την απόλυτη αλήθεια. Από φιλοσοφικής πλευράς, η σκέψη του Ρουμί παρουσιάζει συγγένεια με την πλατωνική οντολογία. Από θεολογικής πλευράς, οι Μεβλανά κηρύσσουν το δόγμα της οικουμενικής αγάπης, με τον ίδιο τρόπο που την βλέπουμε στον πρωτοχριστιανικό μυστικισμό και την ασκητική παράδοση της ερήμου, χωρίς ωστόσο κάποια "ορφική" απόχρωση. Η ύλη υπόκειται στο νόμο του "συλλογικού εγώ" και αγάπη αποκαλείται η δύναμη που συνέχει το σύμπαν ζητώντας την επανένωση με τη θεότητα. Στην "εξελικτική σκέψη" του Ρουμί, η μετάβαση από το ζώο στον άνθρωπο είναι ένα στάδιο, κάτι που παραπέμπει στον Ίωνα Θαλή, ο οποίος "εφασκε χαριν εχειν τη τυχη οτι ανθρωπος εγενομην και ου θηριον", όπως και στην ιδέα του Henri Bergson της συσχέτισης της δημιουργικότητας με την εξέλιξη, παρότι βέβαια ο Ρουμί εστιάζει στην πνευματική και όχι την βιολογική εξέλιξη. Στο πλαίσιο της οικουμενικής φύσης αυτών των διδασκαλιών, καθίσταται εμφανής η συγγένεια με τους Νεοπλατωνικούς. Ο Ρουμί, διδάσκοντας την αξιοπρέπεια και την αυτοσυνειδησία, θεωρείται υπόδειγμα του τελείου και ολοκληρωμένου ανθρώπου, της τελειωμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Στον τάφο-μουσείο του στην Κόνια συρρέουν άνθρωποι από όλον τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι Μεβλεβήδες με πάθος θεραπεύουν τη μουσική, την ποίηση και τον χορό ως δρόμους πνευματικής ανέλιξης προς την θεότητα, κάτι που δεν μπορεί παρά να φέρει στο νου την αρχαιοελληνική θεραπεία των Μουσών ως μεθόδου προσέγγισης του θείου. Ο Ρουμί διδάσκει τον πνευματικό δρόμο της ανάπτυξης μέσα από την αγάπη και την αποδοχή, την αντικατάσταση του εγώ από την ενότητα του παντός, και την υπηρεσία της δημιουργίας με την εξάλειψη της διάκρισης στις αντιλήψεις περί φυλής κοινωνικής τάξης έθνους κλπ. Ο Ρουμί επέβαλε στους ακολούθους του να σέβονται και να προστατεύουν τους χριστιανούς και οι Μεβλεβήδες έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση προς αυτούς. Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι της Κόνιας όχι μόνο ζούσαν ειρηνικά, αλλά εκτελούσαν τις καθημερινές λατρευτικές τους πράξεις μαζί στα τζαμιά και στις εκκλησίες.
Η τάξη των Μεβλεβήδων Σούφηδων ιδρύθηκε το 1273 από τους οπαδούς του. Το κύριο μουσικό τους όργανο είναι το Νέι, ο γνωστός καλαμένιος αυλός. Με έδρα την Κόνια, οι Μεβλεβήδες εξαπλώνονται σε άλλους χώρους και παραδόσεις. Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πνεύμα της εκκοσμίκευσης οι κεμαλικοί θέλοντας να εξοβελίσουν την θρησκεία από τη σφαίρα της δημόσιας πολιτικής, δεν βλέπουν τους Μεβλεβήδες με καλό μάτι. Το 1925 με κεμαλικό νόμο, κλείνουν οι τεκέδες και τα προσκυνήματα, περιουσίες δημεύονται και γενικώς αρχίζουν οι περιπέτειές τους. Είναι σαφές ότι η φιλοσοφία τους δεν συμβαδίζει ούτε με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ούτε με τον εθνικισμό, που προσπαθούν με κάθε τρόπο να επιβάλουν τη διαφορά, τον διαχωρισμό, την πόλωση. Αλλά οι Μεβλεβήδες θα αντέξουν, ασκώντας εν κρυπτώ τον εκστατικό χορό τους και κερδίζοντας τελικά την ανοχή του επίσημου κράτους.
Η Σύλλη στα τούρκικα, όπως άκουσα τη λέξη, προφέρεται ακριβώς όπως και στα ελληνικά ("Σύλλη") και ας γράφεται Sille. Ήταν ένα από τα λίγα χωριά όπου μιλιόντουσαν τα "καππαδοκικά ελληνικά" ως το 1922. Η διάλεκτος αυτή εξελίχθηκε από τα βυζαντινά ελληνικά, μετά το 1071 όταν η Καππαδοκία αποκόπηκε από τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσμο και τα τούρκικα έγιναν η lingua franca στην περιοχή. Πρώιμες γραπτές μαρτυρίες της διαλέκτου ανιχνεύονται στα περσικά ποιήματα του Ρουμί και η πρώτη γραμματική της εκδόθηκε από τον καθηγητή του Oxford Richard MacGillivray Dawkins το 1916.
Η Σύλλη κατοικούνταν από Έλληνες, οι οποίοι συμβίωναν ειρηνικά με τους Τούρκους της γειτονικής Κόνιας για περισσότερο από 800 χρόνια. Κατά την παράδοση, ο Τζελαλεντίν Ρουμί έγινε μάρτυρας ενός θαύματος που συνέβη στο χριστιανικό μοναστήρι του Αγίου Χαρίτωνα (στα τούρκικα επιβιώνει ως AkMonastir, Άσπρο Μοναστήρι), κατά το οποίο θαύμα, κατά μερικούς, ο άγιος έσωσε τον γιο του Ρουμί από πτώση. Μέσα στο χριστιανικό μοναστήρι, ο Ρουμί κατασκεύασε ένα μικρό τζαμί και ζήτησε από τους Τούρκους να μην προσβάλλουν τους Έλληνες και από τους Έλληνες να φροντίσουν τον τάφο του. Αμφότεροι σεβάστηκαν τις εντολές του και στο πνεύμα της ειρηνικής συνύπαρξης μαρτυρούνται έως και σουλτανικά φιρμάνια προς τους Τούρκους της Κόνιας, τα οποία τους υπενθύμιζαν την υπόσχεση του σεβασμού των Ελλήνων της Σύλλης. Πράγματι η συνύπαρξη αυτή έμεινε πολύ ειρηνική, πράγμα που συνέτεινε ώστε οι Έλληνες της Σύλλης να διατηρήσουν για οκτώ αιώνες την θρησκεία, την γλώσσα και τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμά τους μέχρι το 1923. Τότε, με την "ανταλλαγή" των πληθυσμών, το κριτήριο του διαχωρισμού βασίστηκε στη θρησκεία και το 1924 όλος ο ελληνικός πληθυσμός είχε φύγει πλέον από την Σύλλη.
Με αυτές τις σκέψεις λοιπόν να τριγυρίζουν στο κεφάλι μου, διασχίζω τα δυτικά προάστια ρωτώντας για το δρόμο προς τη Sille. Το απόγευμα είναι ήσυχο και πηγαίνω σιγά στην ανηφόρα. Ένα μηχανάκι έρχεται δίπλα μου. Ο οδηγός με ρωτά σε σπαστά αγγλικά από πού είμαι. Μόλις παίρνει την απάντηση, λέει: "ακολούθησέ με, θα σε πάω στην Αγιαέλενα". Πολύ ευγενικός, καθυστερεί πηγαίνοντας μαζί μου σιγά στην ανηφόρα. Μόλις τού είπα ότι είμαι Έλληνας, αμέσως προσφέρθηκε να με οδηγήσει στην Αγία Ελένη...
Με ακολουθεί πιστά, πηγαίνοντας σιγά δίπλα μου. Σε λίγο θα σηκώσει το κράνος του, σα να θέλει να βλεπόμαστε καλύτερα. Βλέπω ένα ήρεμο πρόσωπο, καμιά τριανταριά χρονών, με κοντό μούσι. Με κοιτά απευθείας στα μάτια και ρωτά "κριστιάν"; Απαντώ καταφατικά. Το πρόσωπό του φωτίζεται: "εγώ είμαι Μεβλανά". "Σούφι; Τζελαλεντίν Ρουμί;". Ναι, νεύει με μια οικεία κίνηση του κεφαλιού. Μόλις τού είπα ότι είμαι χριστιανός, μου είπε ότι είναι Μεβλανά...
Με ακολουθεί σιωπηλός. Θα χρειαστώ ακόμη ένα εικοσάλεπτο μέχρι την είσοδο της Σύλλης. Δεν φεύγει, αλλά πάει μπροστά και με περιμένει. Σε μια διασταύρωση σταματά για να μού δείξει την Αγιαέλενα. Τον ευχαριστώ με θέρμη, όχι χωρίς κάποια αμηχανία, καθότι με απασχολεί η εξεύρεση του χώρου της διανυκτέρευσής μου πριν νυχτώσει, και παρά το ότι υποψιάζομαι ότι με τα πτωχά αγγλικά του με καλεί στο σπίτι του. Θα βρω ένα ήσυχο μέρος, με πολύ καλή θέα πάνω από τη μικρή κωμόπολη, όπου θα ξεκινήσει η ιεροτελεστία του βραδυνού.
Άλλα 129 χιλιόμετρα πέρασα σήμερα μέσα στην ανατολική στέππα. Τα νιώθω στα πόδια μου, και όχι μόνο. Άλλη μια μέρα προστέθηκε στο σώμα μου και στην ψυχή μου.
Ένα ολόγιομο φεγγάρι ανατέλλει πάνω από τη Σύλλη, σε έναν ουρανό που κρατά ακόμα ένα ελάχιστο μπλε, πριν το φως του ήλιου χαθεί ολοκληρωτικά. Το ρολόι του Νίκου δείχνει ακριβώς 08:24. Μέσα στην ησυχία του βουνού, πάνω από τον ήχο του τριζονιού, κάποιου σκύλου και μερικών άλλων περιστασιακών ήχων, το τραγούδι του ιμάμη αντιλαλεί μέσα στη χαράδρα που με χωρίζει από τη Σύλλη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου